บทความโดย พญ.สุธีรา เอื้อไพโรจน์กิจ https://www.doctorbreastfeeding.com/

คุณครูพาน้องขวัญ อายุ 4 ขวบมาหาหมอตอนเที่ยง เนื่องจากมีอาการอาเจียนหลายครั้งตั้

งแต่ช่วงสายๆ บ่นปวดท้อง และถ่ายเหลว เริ่มมีไข้ต่ำๆ คุณครูให้ทานยาลดไข้ และยาธาตุ แต่น้องขวัญอาเจียนไม่หยุด ทานอะไรไม่ได้เลยแม่แต่น้ำ คุณครูจึงแจ้งให้คุณแม่พามาพบหมอ หมอตรวจร่างกายแล้ววินิจฉัยว่าเป็นโรคกระเพาะอาหารและสำไส้อักเสบจากเชื้อไวรัส"โรคกระเพาะอาหารและลำไส้อักเสบเกิดจากเชื้อโรคหรือพิษของเชื้อโรค ที่พบบ่อยในเด็กเล็ก มักเกิดจากเชื้อไวรัส ซึ่งติดต่อโดยการสัมผัสกับสารคัดหลั่ง เช่น น้ำมูก น้ำลาย อุจจาระ จากการคลุกคลีกับผู้ป่วยโดยตรงหรือการสัมผัสสิ่งของที่มีเชื้ออยู่แล้วเอามือเข้าปาก เนื่องจากบางครั้งผู้ป่วยอาจมีอาการหวัดนำมาก่อน จึงอาจเรียกโรคนี้อีกอย่างว่า โรคหวัดลงกระเพาะและลำไส้ ขณะที่ในเด็กโตหรือผู้ใหญ่มักมีภูมิคุ้มกันป้องกันโรคที่เกิดจากไวรัสเหล่านี้แล้ว หากมีอาการกระเพาะอาหารและลำไส้อักเสบมักเกิดจากการทานอาหารหรือน้ำดื่มที่มีการปนเปื้อนเชื้อแบคทีเรียหรือพิษของเชื้อโรค จึงมักเรียกว่าโรคอาหารเป็นพิษระยะฟักตัวหลังการสัมผัสโรคจนแสดงอาการอาจใช้เวลาสั้นเพียงไม่กี่ชั่วโมงจนถึง 2 วัน เริ่มจากอาการปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน ซึ่งเป็นนานประมาณ 1-5 วัน ต่อมาอาจมีถ่ายเหลว ซึ่งอาจเป็นอยู่ 2-3 วันหรือนานเป็นสัปดาห์ ถ้าเป็นเชื้อไวรัสหรือพิษของเชื้อโรค มักถ่ายเป็นน้ำ มีไข้ต่ำๆหรือไข้สูงก็ได้ แต่ถ้าเป็นแบคทีเรียมักมีมูกเลือดในอุจจาระ อาจมีไข้สูงร่วมด้วยเมื่อผู้ป่วยพบหมอ จะได้รับการซักประวัติเพื่อทราบถึงสาเหตุของการติดเชื้อ เช่นเป็นหวัดมาก่อน ทานอาหารอะไรก่อนมีอาการ มีผู้อื่นเป็นแบบเดียวกันหรือไม่ รักษาเบื้องต้นอย่างไรมาแล้วบ้าง มีการตรวจร่างกายประเมินความรุนแรงของภาวะขาดน้ำและพลังงาน (ปากแห้ง ตาโหล กระหม่อมบุ๋ม ชีพจรเต้นเร็วและเบา ความดันโลหิตต่ำ) ซักถามถึงเวลาการปัสสาวะครั้งสุดท้าย การนำอุจจาระมาให้หมอดูหรือส่งตรวจ จะช่วยให้การหมอวินิจฉัยได้แม่นยำขึ้น หากตรวจพบเม็ดเลือดขาว และเม็ดเลือดแดงจากการส่องด้วยกล้องจุลทรรศน์ จะสนับสนุนว่าเป็นการติดเชื้อแบคทีเรีย หากตรวจไม่พบจะบ่งชี้ไปทางเชื้อไวรัสมากกว่า นอกจากนี้บางแห่งอาจมีวิธีตรวจที่จำเพาะกับเชื้อไวรัสโรต้า ซึ่งเป็นประโยชน์ทางระบาดวิทยา ทำให้ทราบข้อมูลละเอียดขึ้น หมออาจส่งอุจจาระเพาะเชื้อเพื่อช่วยในการรักษาในกรณีที่ไม่ดีขึ้นด้วยการรักษาเบื้องต้น จะได้เปลี่ยนยาได้ถูกต้อง
ในรายที่มีอาการอาเจียนหรือถ่ายเหลวรุนแรง มีอาการปวดท้องมาก หมอจะทำการตรวจร่างกายอย่างละเอียด เพื่อดูว่าอาจเป็นโรคอื่นที่มีอาการคล้ายกันหรือไม่ เช่น โรคไส้ติ่งอักเสบ โรคลำไส้อุดตัน โรคลำไส้กลืนกัน โรคแพ้นมวัวเป็นต้น
ทำอย่างไรเมื่อลูกป่วย
การดูแลเบื้องต้น คือ การให้ยาระงับอาการ เช่น ยาลดไข้ ยาแก้อาเจียน ยาแก้ปวดท้อง ยาขับลม
ยาแก้อาเจียน คือ Domperidone หรือ Motilium ขนาดยา คือ ครึ่งช้อนชา (2.5 ซีซี) ต่อน้ำหนักตัว 10 กก. ทานก่อนอาหารครึ่งชม. วันละ 3-4 ครั้ง ไม่ควรทานยาแล้วทานอาหารทันทีเพราะอาจอาเจียนได้อีก เนื่องจากยายังไม่ได้ดูดซึมเข้าร่างกาย
ยาแก้ปวดท้อง คือ Berclomine ให้ในรายที่มีอาการปวดเกร็ง ปวดบิด ขนาดยา เหมือนยาแก้อาเจียน แต่ทานหลังอาหาร
ยาขับลม คือ Simethicone แก้ท้องอืด ลดแก๊ส ทานครั้งละ 0.5-1 ซีซี ทุก 2-4 ชม
ให้อาหารอ่อนย่อยง่าย ครั้งละน้อยๆ เช่น ข้าวต้มครั้งละ 5-6 คำ แต่ให้บ่อยๆ ไม่เลี่ยนมัน ชงนมจางกว่าปกติให้ดื่มครั้งละไม่เกินครึ่งหนึ่งของปริมาณปกติ เพื่อไม่ให้ลำไส้ทำงานหนัก
ให้จิบน้ำเกลือแร่ ORS เพื่อทดแทนของเหลวที่เสียไปจะได้ไม่มีอาการอ่อนเพลียจากเสียสมดุลเกลือแร่ในร่างกาย ไม่ให้น้ำหวาน น้ำอัดลมหรือน้ำเกลือแร่สำหรับผู้เสียเหงื่อจากการเล่นกีฬาเนื่องจากความเข้มข้นของน้ำตาลที่มากเกินไป จะทำให้ท้องเสียมากขึ้น เนื่องจากน้ำตาลที่ระดับความเข้มข้นไม่เหมาะสมจะดึงน้ำออกจากเซลเยื่อบุลำไส้มากขึ้น
งดของแสลงเวลาที่ท้องเสียจนกว่าอาการจะดีขึ้น เช่น ผัก ผลไม้ ไข่ นมวัว เปลี่ยนเป็นนมถั่วเหลือง หรือ lactose free formula เช่น Olac หรือ Similac LFหากลูกไม่ยอมเปลี่ยน อาจลองชงนมเดิมที่กินอยู่แต่ให้เจือจางกว่าปกติเท่าตัว ในกรณีที่ไม่ยอมทานนมถั่ว เน้นให้ทานข้าวต้ม หรือโจ๊กใส่เนื้อสัตว์ดีกว่าฝืนทานนมวัวต่อเพราะจะทำให้หายช้า และเมื่ออาการดีขึ้นต้องค่อยๆกลับไปทานอาหารตามปกติ อย่ารีบร้อนเปลี่ยนทันทีเพราะอาจกลับไปท้องเสียใหม่ได้ เช่น ค่อยๆผสมนมที่คุ้นเคยกลับมาครั้งละน้อยๆแล้วค่อยๆเพิ่ม ในกรณีที่ลูกดูดนมแม่ สามารถให้ได้ตามปกติ ไม่ต้องงดค่ะ ยกเว้นถ่ายบ่อยเกิน 5 ครั้ง/วัน ให้คุณแม่ปั๊มนมส่วนต้นออกไปเก็บไว้ แล้วให้ลูกดูดนมส่วนท้ายซึ่งมีน้ำตาลแลคโตสน้อยกว่า
คอยระวังก้นแดงจากการถ่ายบ่อย ต้องคอยเปลี่ยนผ้าอ้อมทันที อย่าแช่นาน และควรพาไปล้างก้นที่อ่างด้วยน้ำธรรมดา ไม่ต้องอุ่นและไม่ต้องใช้สบู่ เพราะจะทำให้ผิวหนังแห้งเป็นผื่นง่าย ไม่ควรใช้สำลีชุบน้ำหรือกระดาษเปียกเช็ดเพราะไม่สะอาดหมดจดและทำให้ผิวหนังถลอก อาจทาวาสลีนหรือปิโตรเลียมเจลเคลือบผิวบริเวณก้น เพื่อช่วยบรรเทาการระคายเคืองจากเศษอุจจาระจะช่วยป้องกันไม่ให้ก้นแดงได้ หากมีปัญหาผื่นแดงขึ้นแล้วให้ทาครีมทาผื่นผ้าอ้อมทาบ่อยๆ และไม่ใส่ผ้าอ้อมเพื่อให้ผิวหนังโดนอากาศจะได้หายเร็วขึ้น หากทายาผื่นผ้าอ้อมแล้วยังไม่ดีขึ้น อาจเป็นเพราะติดเชื้อรา ให้ใช้ยากำจัดเชื้อรา เช่น Clotrimazole crea
ห้ามให้ยาหยุดถ่ายในเด็ก เพราะทำให้เชื้อโรคคั่งในร่างกายจนเป็นอันตราย หรือจะมีอาการปวดมวนท้องมากขึ้น
ควรพาลูกพบหมอ เมื่อลูกมีอาการดังนี้
ลูกยังอาเจียนอยู่ทั้งที่ทานยาแก้อาเจียนแล้ว
ไม่อาเจียนแล้ว แต่ก็ทานอะไรไม่ได้เลย ซึมลง อ่อนเพลียมาก 
มีอาการของการขาดน้ำและปัสสาวะออกน้อย
ถ่ายอุจจาระมีมูกเลือด หรือกลิ่นแรงเหม็นคาว หรือถ่ายรุนแรงมากเป็นน้ำตลอดเวลา ควรนำอุจจาระไปโรงพยาบาลด้วย เพื่อส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการและเพาะเชื้อ

การรักษา
หมอจะฉีดยาแก้อาเจียนเข้ากล้ามเนื้อต้นขาหรือสะโพก แล้วสังเกตอาการประมาณครึ่งชม. แล้วให้ลองจิบน้ำ ถ้าไม่มีอาเจียนอีก ให้กลับไปดูอาการต่อที่บ้านได้ ยาฉีดจะออกฤทธิ์นาน 6 ชม.เมื่อใกล้หมดฤทธิ์ยาฉีด ให้ยาแก้อาเจียนทานต่อเนื่องอีกประมาณ 1-2 วัน แต่ถ้าฉีดยาแล้วยังมีอาเจียนอีกหรือไม่อาเจียนแล้วแต่ไม่ยอมทานอะไรเลย หมอจะรับตัวไว้ในโรงพยาบาลเพื่อให้น้ำเกลือทางเส้นเลือด เพื่อแก้ไขภาวะขาดน้ำและพลังงา
หมอจะตรวจปัสสาวะเพื่อประเมินภาวะขาดน้ำและพลังงาน หากพบว่ามีภาวะขาดน้ำและพลังงานขั้นรุนแรง จะรับตัวไว้ในโรงพยาบาล
ให้ยาปฏิชีวนะในกรณีที่เป็นการติดเชื้อแบคทีเรีย
หมออาจสั่งยา infloran หรือ bioflor ซึ่งเป็นเชื้อ Lactobacilli ช่วยปรับสภาพลำไส้ ในกรณีที่มีภาวะท้องเสียเรื้อรังเนื่องจากการดูดซึมบกพร่อง

การป้องกัน
ล้างมือให้สะอาดก่อนหยิบอาหารเข้าปาก
ทานแต่อาหารที่ปรุงสุก ไม่มีแมลงวันตอม
หลีกเลี่ยงการใกล้ชิดหรือสัมผัสสารคัดหลั่งจากผู้เป็นโรคและล้างมือทุกครั้งหลังสัมผัสโรค
ในปัจจุบันมีวัคซีนป้องกันไวรัสโรต้าซึ่งเป็นสาเหตุที่พบบ่อยของโรคนี้ในเด็กเล็ก เป็นวัคซีนชนิดรับประทาน ให้ในเด็กอายุ 2 และ 4 เดือน
ให้ลูกดื่มนมแม่ เพราะในนมแม่มีสารต้านไวรัสและแบคทีเรีย รวมถึงลดโอกาสการปนเปื้อนจากภาชนะที่ไม่สะอาด
น้องขวัญยังอาเจียนอีกหลังจากรับยาทานแก้อาเจียนแล้วและไม่ทานอาหารหรือดื่อน้ำเลย คุณแม่จึงพากลับมาพบหมอเพื่อฉีดยาแก้อาเจียน น้องขวัญจึงหยุดอาเจียนและเริ่มทานอาหารได้บ้าง อีก 2 วันจึงทานได้เพิ่มขึ้นจนเป็นปกติ